قدم نخست در توبه وارسی دقیق عملکرد انسان و فهم خطاهای ارتکابی است

خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: بنا بر روایت، دعا معراج مؤمن است. یعنی مؤمن با دعا و مناجات به عالم ملکوت که یک عالم انفسی و بی نهایت است، سفر می‌کند. در این سفر، هر مؤمنی، بنا به ظرفیت و استعدادی که دارد به صعود بیشتر و معرفت افرون‌تر در عالم ملکوت دست می باید. هرچند در نگاه اول، در دعا تقاضایی مطرح است و عموم مردم در دعاهای خود، بیشتر درخواست‌های مادی را مدنظر قرار می‌دهند اما شاید بیشترین هدف از دعا را باید کنده شدن از دنیای مادی و پرواز در دنیای حضور و معنا دانست که لذت آن تنها برای کسانی که از تجربه عمیق دعا برخوردارند، قابل درک است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

از همین جهت، شاید بتوان رابطه منطقی دعا و مناجات را به اصطلاح دانشمندان علم منطق، عموم و خصوص مطلق دانست. یعنی مناجات‌ها با آنکه جزو دعاها دسته بندی می‌شود اما گونه‌ای خاص از دعا شمرده می‌شود که هدف آن بیش از هر چیز گفتگوی صمیمانه و عاشقانه با خداست.

آنچه در ادامه می‌خوانید قسمت اول از شرح مناجات خمس عشر (پانزده‌گانه) حضرت امام زین العابدین (ع) است که توسط حجت الاسلام رضا غلامی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تبیین شده است:

در منابع روایی مناجات‌های ناب و بزرگی از برخی از حضرات ائمه (ع) نقل شده است که جدای از پرواز در اعماق آسمان‌های بی انتهای معنویت، و عشق ورزی با حضرت اله، در بطن آنها معارف عرفانی فراوانی نهفته است. یکی از این مناجات‌ها، مناجات مشهور خمس عشر یا مناجات پانزده‌گانه است که از امام زین العابدین (ع) در منابع گوناگون از جمله در صحیفه الثانیه السجادیه تألیف شیخ حرّ عاملی، بحار الانوارِ علامه مجلسی و مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی نقل گردیده است. همانطور که می‌دانید، بسیاری از مناجات‌های مهم اسلامی- شیعی از امام زبن العابدین نقل شده است. چنانچه از نام مبارک امام پیداست، ایشان زینت یا به تعبیر دیگر، نماد پرستش‌گران و عابدان حضرت اله هستند. چنانچه امام (ع) از سوی خود مردم عصرشان به سید العابدین، سید الساجدین، قدوه الزاهدین و منار القانتین نیز توصیف شده‌اند. در کتاب خصال شیخ صدوق از حضرت امام باقر (ع) نقل شده که فرمودند: پدرم وقتی که مشغول نماز می‌شد، رنگش تغییر می‌کرد و اعضای بدنش از خوف خدا می‌لرزید. همچنین امام باقر (ع) می‌فرمایند: خدمت پدرم رسیدم، در حالی که به حدّی عبادت کرده بودند، که کسی به پای او نمی‌رسید؛ از کثرت شب‌زنده‌داری رنگش زرد شده بود؛ از شدت گریه، انگار دو چشمش سوخته بود؛ از سجده‌های طولانی پیشانی‌اش مجروح و بینی‌اش زخمی و از بسیاری ایستادن در نماز، دو ساق پایش ورم کرده بود، من وقتی این صحنه را دیدم به گریه افتادم، در حالی که پدرم، در فکر بودند، به من فرمودند: کتابی که عبادت‌های علی (ع) در آن نوشته شد برای من بیاور، وقتی آن کتاب را خدمتشان آوردم، کمی از آن را خواندند، بعد کتاب را کناری گذاشتند و با صدای بلند به گریه افتادند و فرمودند: چه کسی قادر است که در عبادت پای علی (ع) برسد؟! یعنی در عبادت که به طور طبیعی به سختی افتادن جسم نیز هست، با آنکه همه نگاه‌های معطوف به امام زین العابدین (ع) است اما بنا به بیان خودشان، کسی به پای امام علی (ع) نمی‌رسد. به هر حال، هدف از ذکر این نکته این است که قبل از ورود به مناجات خمس عشر، باید دانست که چه کسی و با چه مقام و منزلتی این مناجات‌ها را با خداوند متعال داشته و سپس از سر لطف این تجربه‌های عرفانی ناب و منحصربفرد را در اختیار ما گذاشته است. در خصوص آنچه در این پانزده گفتار تقدیم علاقمندان شده است، لازم است به چند نکته دیگر هم به شرح زیر اشاره شود:

یک. چنانچه قبلاً نیز اشاره شد، این پانزده دعا، نه تنها عصاره عرفان نظری است، (و از دل آن بخش مهمی از عرفان نظری متولد می‌شود) بلکه تجسم بخش تجربه عرفانی خود امام زین العابدین (ع) است یعنی بزرگراه عرفان عملی نیز به شماره می‌رود.

دو. هر چند مناجات خمس عشر برای افراد عادی که قصد شروع سیر و سلوک را دارند نیز راهگشاست اما شاید بیشتر مناسب کسانی است که باب سیر و سلوک به روی آنها باز شده است. بعضی از شاگردان جناب سید علی طباطبایی صاحب ریاض از قول ایشان گفته اند که آقای طباطبایی دایماً می‌گفتند: من چندین سال است که بر قرائت این مناجات مداومت دارم و بر اثر قرائت این مناجات‌ها، خداوند بر قلب من به حدی انوار حکمت، معرفت و محبت را تابانده است که قابل شمارش نیست.

سه. به نظر می‌رسد ترتیب مناجات‌ها متناسب با مراحل سیر و سلوک معین شده است. مرحله نخست توبه، مرحله دوم، عرض شکوا از خود، مرحله سوم، ابراز خوف از خدا، مرحله چهارم، امیدواری به لطف خاص الهی، مرحله پنجم، شروع دلدادگی به حضرت ربّ، مرحله ششم، ابراز شکرگذاری ویژه، مرحله هفتم، ابراز بندگی خالص، مرحله هشتم، ابراز ارادتمندی خاص، مرحله نهم، ظهور شیفتگی به حضرت ربّ، مرحله دهم، توسل‌جویی، مرحله یازدهم، ابراز نیازمندی، مرحله دوازدهم، پرواز عرفانی، مرحله سیزدهم، ذکر حضرت ربّ، مرحله چهاردهم، پناه جویی به حضرت ربّ، پانزدهم، ابراز پارسایی.

سه. مناجات خمس عشر برای خواندن نیست، برای تفکر و بعد از آن، هم پروازی با صاحب مناجات یعنی امام سجاد و کسب تجربه‌ای به فراخور توان از یک پرواز عاشقانه است. جا دارد وقتی انسان وارد مناجات می‌شود صدای امام زین العابدین و پاسخ خداوند به او را بشنود.

چهار. چنانچه پیش تر اشاره شد، در مناجات، آنچه از هر چیزی مهم‌تر، تعالی بخش تر و لذت بخش تر است، نجوا با خداست و نه ارائه طرح طلب؛ انسان در صورت خواندن این دعا با حضور قلب، خود را در محضر پروردگار حاضر می بیند.

پنج. این دعا مانند یک آسمان بسیار وسیع و طبقه طبقه است که هر کسی به اندازه پاکیزگی نفس، کنار زدن تعلقات دنیوی و قدرت معرفت در طبقات بالاتری از آن و در زمانی بیشتر پرواز می‌کند.

شش. شاید بتوان گفت که این پانزده دعا، قوس نزول و صعود یا سفرهای چهارگانه صدرایی را به ذهن متبادر می‌کند. البته این یک تلقی شخصی است.

یک. سفر خلق به حق دعاهای اول تا دوازدهم

دو. سفر حق به حق بالحق دعای عارفان و دعای ذاکران

سه. سفر حق به خلق بالحق یعنی دعای پناهجویان

چهار. خلق به خلق بالحق یعنی دعای پارسایان

خوشبختانه تاکنون از نظرگاه‌های گوناگون شرح‌هایی برای مناجات‌های خمس عشر نگاشته شده است. هدف ما در این نگارش این شرح، فقط آشناسازی مخاطب با این مناجات و نشان دادن جلوه‌های بی نظیر عشق‌بازی بنده با پروردگار خود است و طبیعی است که نظرگاه شرح حاضر با بقیه شرح‌ها یکسان نیست.

روش بحث ما درباره هر دعا اینگونه خواهد بود که بعد از ذکر یکسری نکات مهم و کلیدی وارد متن دعا شده و موضوعات اساسی هر دعا را به سادگی و اختصار توضیح می‌دهیم.

شرح دعای اول: توبه

چند نکته درباره توبه:

یکم. توبه به معنای «بازگشت» است. این کلمه در قرآن گاه برای بنده خدا به کار رفته است و گاه برای خود خدا. یعنی هم خداوند توبه می‌کند و هم بنده خدا. این فعل وقتی برای بنده به کار می‌رود «تابَ إلَی اللهِ» به معنای بازگشت بنده از گناه به سوی خداوند است و زمانیکه درباره خداوند به کار می‌رود («تابَ اللهُ عَلَیهِ») به معنای بخشش خداوند نسبت به بنده و دادن توفیق توبه به اوست که به واقع، همان توبه خداوند است. تا خداوند به کسی رو نکند و توفیق توبه به او ندهد او موفق به این کار نخواهد شد لذا گفته می‌شود که قبل از بنده، این خداست که توبه می‌کند و البته این نهایت غفلت و ناتوانی بنده است که از چنین قرصتی بهره لازم و به موقع را نبرد.

دوم. در قرآن مجید جمعاً ۶۹ مرتبه به موضوع توبه پرداخته شده و ضمن اشاره به لطف و محبت الهی نسبت به توبه‌کنندگان، (اِنَّ الله یُحِبُّ التَّوّابِین / سوره شوری آیه ۲۵) مردم را به توبه نصوح یعنی توبه خالصانه و واقعی دعوت کره است.

سوم. قرآن مجید در سوره تحریم آیه ۶۶ درباره توبه نصوح می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا» یعنی ای کسانی که ایمان آورده اید! به سوی الله توبه کنید، توبه‌ای خالص.

روایت شده است که: «شخصی در حضور امام علی (ع) گفت: «استغفر الله» امام در این لحظه از آن مرد پرسیدند: آیا می‌دانی حقیقت استغفارچیست؟! به درستی که استغفار درجه «علیین» است. و شش معنی دارد:

اول: پشیمانی بر گذشته؛ دوم: عزم بر ترک گناه در تمام عمر؛ سوم: ادا کردن حقوق مردم؛ چهارم: قضا کردن هر واجبی که انجام شده؛ پنجم: گداختن هر گوشتی که از حرام روییده به حزن و درد، تا به جایش پوست جدید به استخوان چسبیده و گوشت تازه بروید؛ ششم: درد و زحمت طاعت و عبادت به بدن چشانیدن به ازای آنچه از شیرینی معصیت چشیده است. باید توجه نمود، حتی در روایاتی گفته شده است که اصرار بر انجام گناهی که از آن توبه شده است در حکم استهزای توبه است.

چهارم. از نکات مهم دیگری که در احادیث درباره توبه مطرح شده عبارت است از: نهی از به تأخیر انداختن توبه، و مذمت تسویف یعنی امروز و فردا کردن در توبه.

پنجم. باید توجه داشت که وقتی خود خداوند انسان را به توبه دعوت می‌کند و قول پذیرش توبه را می‌دهد، اینگونه نیست که توبه بنده خود را نپذیرد. امام علی (ع) در این زمینه در کلمه ۴۳۵ نهج البلاغه می‌فرمایند: «ما کانَ اللهُ لِیَفتَحَ لِعَبدٍ بابَ التَّوبَةِ وَ یُغلِقَ عَنهُ بابَ المَغفِرَةِ.» یعنی هرگز چنین نیست که خداوند درِ توبه را به روی کسی باز کند ولی درِ آمرزش و مغفرت خود را به روی او ببندد.

ششم. این خیلی مهم است که زمانیکه بنده خدا توبه کند. به نحوی است که انگار از ابتدا اصلاً گناهی نکرده است؛ چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: (التائب من الذنب کمن لا ذنب له) به بیان دیگر، توبه بزرگراه بازگشت خطاکار به جریان طبیعی زندگی و رفع فشارهای روانی ناشی از خطاست و این موضوع از جهات روحی و روانی چه برای فرد و چه برای جامعه نقش سازنده دارد.

جا دارد قبل از ورود به مناجات اول، این اشعار مولانا را در دیوان شمس، غزل شماره ۱۶۸۵ آمده است را با هم زمزمه کنیم:

ای مطرب این غزل گو کی یار توبه کردم

از هر گلی بریدم وز خار توبه کردم

گه مست کار بودم گه در خمار بودم

زان کار دست شستم زین کار توبه کردم

در جرم توبه کردن بودیم تا به گردن

از توبه‌های کرده این بار توبه کردم

ای می‌فروش این ده ساغر به دست من ده

من ننگ را شکستم وز عار توبه کردم

مانند مست صرعم بیرون ز چار طبعم

از گرم و سرد و خشکی هر چار توبه کردم

ای مطرب الله الله می بی‌رهم تو بر ره

بردار چنگ می زن بر تار توبه کردم

ز اندیشه‌های چاره دل بود پاره پاره

بیچارگی است چاره ناچار توبه کردم

بنمای روی مه را خوش کن شب سیه را

کز ذوق آن گنه را بسیار توبه کردم

گفتم که وقت توبه‌ست شوریده‌ای مرا گفت

من تایب قدیمم من پار توبه کردم

بهر صلاح دین را محروسه یقین را

منکر به عشق گوید ز انکار توبه کردم

قطعات مهم‌تر در دعای اول

درک خطاهای گذشته و تبعات آنها: قدم نخست در توبه، فهم خطاهایی است که انسان در طول زندگی مرتکب آنها شده است. به بیان دیگر، انسان باید با وارسی دقیق عملکرد خود، ملتفت باشد که بابت چه چیزهایی قصد توبه دارد. حتی فراتر از آن، به این درک کلی و بهتر از کلی، جزئی، برسد که این خطاها چه پیامدهای منفی‌ای در زندگی اش به دنبال داشته است. این پیامدها گاهی بر روی زندگی دیگران بوده است. یعنی بخشی از خطاهای ما تضییع حق الناس و تخریب زندگی دیگران است که اگر انسان نسبت به آنها و تبعاتش بر روی زندگی دیگران درکی نداشته باشد، قادر به اصلاح خساراتی که به بار آورده است نیز نخواهد بود؛ این در حالی است که به مثابه شرط پذیرش توبه از سوی خدای متعال، می‌بایست خطاهایی که منجر به تضییع حقوق و خسارت به مردم شده است جبران شود.

افسوس از گذشته و خجالت از کردار غلط خود: این بخش از مناجات، بر روی این واقعیت به منزله یکی از اقتضائات توبه تاکید دارد و آن، لزوم ناراحتی انسان از کرده‌های بد گذشته است. از آنجا که لازمه توبه، اصلاح عملکرد گذشته و تصمیم بر عدم تکرار آن در آینده است، مقدمه توبه، درک قباحت اعمال خود به اندازه‌ای است که در دل انسان، هم افسوس بوجود بیاورد، و هم بابت این رفتارهای خطاکارانه از خداوندی که ناظر دائمی اعمال انسانهاست، خجالت بکشد.

اعتراف به اینکه تنها خداست که می‌تواند با غفران خود، این خطاها و آثار مخرب آنها را جبران کند.

در توبه واقعی، این مهم است که در این عالم، چه در دوران حیات و چه بعد از وفات، تنها پذیرنده توبه خداست. البته پذیرش توبه از سوی خداوند مساوی با محو شدن آثار و نتایج سوئی است که خطاها به شکل تکوینی در وجود انسان به جای گذشته است که محو این آثارسوء، تنها از خداوند بر می‌آید. بنابراین، مهم است که انسان در توبه، تمام درخواست خود را به سوی خداوند متمرکز کند.

ابراز دلشکستگی و تسلیم در برابر حضرت اله: انسان توبه‌گر که به حقیقت خطاهای خود عنایت دارد، نه تنها بابت کردار بد خود افسوس می‌خورد و خجالت‌زده است، بلکه به خاطر از دست دادن فرصت‌ها و محرومیت از تعالی، دلشکسته است. همین دل شکستگی، خود زمینه تسلیم در برابر خداوند و خارج کردن غیرخدا از دایره توبه را برای انسان خاطی فراهم می‌کند. هرقدر انسان در برابر خدا دلشکسته تر و به تبع آن، تسلیم تر باشد، توانایی جذب الطاف الهی را به سمت خود را نیز بیشتر پیدا می‌کند. نه اینکه خداوند به این حالت بنده نیازی داشته باشد، بلکه این بنده است که از این طریق، ظرفیت وجودی خود را برای ارتباط با خداوند توسعه می‌دهد.

تشبیه وضعیت گناهکار به فردی که استخوان‌هایش شکسته شده: این تشبیه خیلی ظرافت دارد. انسان پرگناه که صفحه وجودش از گناه به شدت سیاه شده است، مانند کسی است که به خاطر شکسته شدن استخوان‌هایش قادر به بلند شدن بر روی پاهای خود و حرکت کردن نیست. در واقع، انسانی که صفحه دلش با گناه سیاه شده است، قدرت حرکت روحی و معنوی را از دست می‌دهد و چنانچه به این از دست دادن قدرت حرکت روحی توجه نیز پیدا کند، در او دردی از جنس درد روحی و روانی بوجود خواهد آمد.

یادآوری پنهان کاری‌های دنیا و آشکاری مطلق در قیامت: خیلی از خطاهای ما در این دنیا در خلوت‌ها اتفاق می‌افتد و کسی از مردمان از آن مطلع نمی‌شوند. از سوی دیگر، می‌شود بعضی از خطاها در این دنیا را از طریق گوناگون مخفی نگاه داشت و از افشای آن جلوگیری کرد اما در عالم پس از مرگ، تمام اعمال ما تجسم پیدا می‌کند و همه چیز آشکار مطلق است. البته دنیا نیز محضر الهی است و گناهان ما در منظر الهی مخفی نیست اما انسان به دلیل نداشتن چشم حقیقت بین، به غلط تصور می‌کند که با زرنگی قادر است تا گناه خود را پنهان کرده و یا جلوی افشای آن را بگیرد.

تقاضای بخشش از خداوند در آخرت: در این فقره از مناجات، تقاضای بخشش آغاز می‌شود. تقاضای بخشش در عالم آخرت که زندگی اصلی و ابدی انسان در آنجا آغاز می‌شود. در آخرت، همه این گناهان، همچون اتصال وزنه‌های سنگین به روح انسان، جلوی تعالی انسان را می‌گیرد و البته همین امر برای انسان نوعی عذاب محسوب می‌شود.

یا آوری این مطلب که بنده خطاکار را فقط مولایش می‌تواند مورد بخشش قرار دهد و راه گریزی از مولا وجود ندارد

جدای از اینکه بخشنده‌ی گناهانی که انسان در حق خود کرده و یا قدرناشناسی هایی که نسبت به پروردگار خود روا داشته تنها خداست، بلکه اگر انسان در این دنیا به هر دلیل اعم از غفلت یا ناتوانی و غیره، موفق به اخذ رضایت از کسانی که حق آنها را ضایع کرده نشود، در عالم آخرت، تنها خداوند است که می‌تواند به عنایت خود و با راضی ساختن دیگر بندگانش، جبرانگر این نوع گناهان باشد.

توجه به توبه خاص الهی در کنار توبه عام با طرح مساله رضایت حضرت اله: در اینجا بحث بر سر این است که اگر رضایت الهی نباشد، انسان به سمت توبه نمی‌آید. همین که انسان توبه می‌کند یعنی خداوند درب توبه را به روی او باز کرده است. به تعبیر روایات، توبه ما منوط به توبه خداست. ابتدا خداوند است که به ما بازمی گردد و فرصت توبه را برای ما فراهم می‌کند و سپس ما از چنین فرصتی بهره می بریم.

یادآوری امر حضرت اله به توبه و منطقی نبودن بسته بودن باب توبه با وجود امر حضرت اله: در این بخش از مناجات خطاب به حضرت اله عرض می‌کند که وقتی تو خودت مرا به توبه به صورت عمومی (یعنی در خطابات عام) و بعد، با باز کردن درب توبه به روی شخص من به صورت خاص (با الهامات درونی) فراخواندی، حکیمانه نیست که توبه من را نپذیری! پس از آنجا که تو خودت حکیم مطلق هستی، پس توبه من را نیز بپذیر!

دلال با حضرت ربّ که اگر گناه از بنده‌ات زشت است، پس گذشت از جانب تو زیباست.

دلال در اصطلاح مناجات‌های عرفانی، یعنی نوعی ناز و عشوه و چرب زبانی بنده نسبت به خداوند در اظهار نیاز و تقاضا از خداوند. در اینجا با ادبیات دلال عرض می‌کند: درست است که من گناه کردم و گناه چیزی جز زشتی نیست اما مهم این است که نه فقط زیبایی خدا بر زشتی کردار بنده غلبه مطلق دارد بلکه تو خدای منی و خدایی که زیبای مطلق است، بخشش من جلوه‌ای از زیبایی اوست.

دلال با حضرت حق که من نخستین کسی نیستم که تو را نافرمانی کرده و حضرتت توبه‌اش را پذیرفتی و خود را در معرض احسانت قرار داده و تو مورد احسانش قرار دادی

اینجا هم بنده قصد ناز کردن دارد و به خداوند عرض می‌کند: طی سالیان متمادی این همه بنده بوده اند که خودت از سر احسان، در توبه را به روی آنها گشودی، آنها توبه کردند و سپس توبه آنها را پذیرفتی! حال چه می‌شود که من را هم مانند آنها مورد احسانت قرار دهی و توبه من را قبول کنی؟ مگر از تو که خدای منی و منبع مطلق و رو به تزاید احسان هستی، پذیرش توبه من چیزی از احسانت کم می‌کند؟

کد خبر 6061761

منبع: مهر

کلیدواژه: حجت الاسلام رضا غلامی قرآن مجید شیخ صدوق قرآن شیخ حر عاملی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی رمضان 1445 ملاصدرا فلسفه فلسفه اسلامی ماه مبارك رمضان رمضان 1445 سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم قرآن کریم قرآن زندگی با آیه ها مسطورا نمایشگاه قرآن قران حوزه علمیه حضرت خدیجه س محمد علی انصاری دعای ماه رمضان و اوقات شرعی شیعه امام زین العابدین مناجات خمس عشر پذیرش توبه توبه کردم مناجات ها حضرت اله توبه من حضرت رب توبه ا بر روی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۰۰۷۸۵۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

پوسیدگی‌های دندانی و افت عملکرد مغز و قلب / ارتباط بیماری‌های دهان با بروز برخی سرطان‌ها

مدیرکل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت ضمن تاکید بر اهمیت سلامت دهان و دندان و لزوم اولویت بخشیدن به این موضوع در سیاست‌گذاری‌های سلامت کشورها، در عین حال ارتباط بیماری‌های مزمن دهان و لثه‌ها را با سلامت مغز، قلب، دستگاه گوارش و حتی بروز برخی سرطان‌ها تشریح کرد.

دکتر فرشید رضایی در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید بر اهمیت سلامت دهان و دندان و با بیان اینکه برخی افراد دهان را آینه تمام نمای بدن می‌نامند، گفت: البته این تمثیل در تبیین جایگاه دهان در سلامت بدن، بدون شواهد علمی هم نیست و امروزه دلایلی وجود دارد که نشان می‌دهند عدم رعایت بهداشت دهان نه تنها با بیماری‌های مختلف دندان و لثه و زبان همراه می‌شود، بلکه وضعیت سلامت دهان و دندان و بطور خاص میکروب‌های دهان می‌تواند به بیماری‌های مختلفی در مغز، قلب و سیستم گوارشی و سایر نقاط بدن انسان منجر شود و جالب تر آنکه در صورت وجود بیماری در سایر نقاط بدن می توان نشانه‌هایی از آن را در معاینه دهان بیماران مشاهده کرد.

ارتباط سلامت مغز با سلامت دهان و دندان

وی در این باره افزود: به عنوان نمونه مطالعه ارزشمندی در ژاپن انجام شده که ارتباط سلامت مغز و سلامت دهان و دندان را نشان می‌دهد. این مطالعه نشان داد که بیماری‌های لثه و دندان و از دست دادن دندان در طول زمان به چروک شدن و آسیب بخشی از مغز منجر می‌شود که در حافظه و یادگیری نقش دارد (هیپوکمپ)؛ یعنی همان قسمت‌هایی که در آلزایمر آسیب می‌بینند. درگذشته نیز تحقیقات دیگری رابطه نزدیکی بین بیماری‌ها و التهاب لثه و دندان از یک سو و دمانس و مشکلات شناختی مغز از سوی دیگر را نشان داده بودند.

پوسیدگی‌های دندانی و افت عملکرد مغزی لزوم اولویت بخشیدن به سلامت دهان در کشورها

رضایی گفت: در واقع می‌توان چنین نتیجه گرفت که مسواک زدن و کشیدن نخ دندان و رعایت سلامت دهان و دندان فوایدی بیش از سلامت دهان دارد و بر روی سلامت ذهن و آینده شناختی و عملکرد مغز ما تاثیرات مهمی خواهد داشت. بر اساس مطالعات تصویربرداری چین و چروک‌های مغزی، بی‌دندانی ناشی از پوسیدگی شدید دندان‌ها و التهابات شدید لثه‌ها باعث افت عملکرد مغزی می‌شوند؛ گویی که چند سال به سن مغز اضافه می‌شود. مطالعه جالب دیگری از سوئد نیز نشان داد که در مقایسه بین دوقلوها، فردی که قبل از ۳۵ سالگی به بیماری‌های التهابی شدید لثه مبتلا شود یا دندانی را از دست دهد، در دهه‌های بعد خطر ابتلا به دمانس و فراموشی و مشکلات شناختی در او، حدود ۴ تا ۵ برابر بیش تر از قل دیگری می شود که لثه و دندان سالمی دارد و این مطالعه نیز شاهد دیگری برای اهمیت توجه به سیاستگذاری و اولویت بخشیدن به سلامت دهان در کشورها را خاطرنشان می دارد.

ارتباط میکروب‌های بیماری‌زا در دهان با شکل‌گیری سرطان در روده‌

وی در این باره به ایسنا افزود: یکی دیگر از بخش‌های بدن که نه تنها بر سلامت دهان تاثیر دارد بلکه تحت تاثیر وضعیت میکروبی و سلامت دهان و دندان است، سیستم گوارش و روده‌های بدن است. از نظر تنوع و تعداد میکروب رتبه اول به روده‌ها تعلق دارد و محیط دهان انسان در رتبه دوم و بالاتر از بقیه بخش‌های بدن قرار دارد. امروزه میکروب‌های بیماری‌زایی در دهان شناسایی شده‌اند که علاوه بر ایجاد بیماری‌های لثه و دندان می‌توانند بعد از بلعیده شدن به روده رفته و در روده انسان به شکلگیری و متاستاز سرطان کمک کنند.

 مدیرکل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت ادامه داد: فوزوباکتریوم از دهان به روده رفته و به سلول‌های سرطانی روده می‌چسبد و موارد رشد دهنده سرطان را فعال می‌کند که به تکثیر و متاستاز سرطان در نقاط دیگر بدن منجر می‌شود. بنابراین مسواک زدن و کشیدن نخ دندان نه تنها به بهداشت دهان و لثه‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به سیستم گوارشی و سلامت کلی بدن نیز کمک کند.

بیماری‌های دهان و دندان و خطر سرطان‌های مری و معده و سکته‌ها

رضایی با اشاره به مطالعه‌ای دیگر ادامه داد: در یک مطالعه بزرگ بر روی ده‌ها هزار نفر که به مدت حدود ۲۵ سال تحت بررسی قرار گرفتند، مشخص شد کسانی که سلامت دهان ضعیف‌تری داشتند و از بیماری‌های لثه رنج می‌بردند ۴۰ تا ۵۰ درصد خطر سرطان مری و سرطان معده در آنها در طول زمان بیشتر از کسانی است که بهداشت دهان و دندان را رعایت نموده‌اند. بین بیماری های دهان و دندان و بیماری های قلبی عروقی و سکته هم ارتباط نزدیکی وجود دارد و رسیدگی به بهداشت دهان و دندان می تواند بر بیماری های قلبی تاثیرگذار باشد و کیفیت زندگی بیماران قلبی و سکته را بهتر کند.

وی همچنین گفت: بیماری‌های مزمن دهان و لثه‌ها بر پیدایش بیماری‌های عروق کرونر قلبی و سکته تاثیر دارند و در واقع در کنار عوامل دیگر بیماری‌ساز قلبی مانند دخانیات، چربی بالا و دیابت باید عدم سلامت دهان و دندان را هم مورد توجه قرار داد. بی‌دندان شدن نیز بر بیماری‌های رگ‌های کرونر قلب تاثیر دارد. هنوز سوالات زیادی نیز در پیش روی محققان وجود دارد که آیا بیماری‌های دهان و دندان بر پیش آگهی و سرنوشت بیماران قلبی هم بطور مشخص اثر دارد و شدت بیماری را نیز بیشتر می‌نماید یا خیر؟ نتایج تحقیقات بشر این نکته را برای سیاستگذاران بهداشتی کشور مشخص می‌نماید که سرمایه‌گذاری بر ارتقای سلامت و توجه به عوامل خطر مشترک از جمله فعالیت بدنی کم، مصرف و تبلیغ دخانیات، غذای غیرسالم، چاقی، پرفشاری خون و آلودگی هوا و افسردگی، می‌تواند دستاوردهای متعددی برای سلامت جامعه داشته باشد و با توجه به هزینه اثربخشی برنامه‌های آموزشی و مشارکت مردمی در این مسیر بهتر است به عنوان یک اولویت به موضوع آموزش بهداشت و ترویج رفتارهای سالم نگاه شود.

مدیرکل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت در بخش پایانی صحبت‌هایش تاکید کرد: همانطور که ژنتیک و کروموزوم افراد منحصر بفرد است؛ ردپای تاثیرات محیط زندگی انسان‌ها نیز بر سلامت آنها منحصر بفرد است و قابل ردیابی در آزمایشات خون و ادرار و بررسی موی فرد می‌باشد. سلامت انسان علاوه بر ژنتیک و رفتارها و عادات فرد تحت تاثیر فرهنگ و وضعیت اقتصادی اجتماعی و مقررات محیطی است که در آن زندگی می کند و در کنار کروموزوم منحصربفرد انسان امروزه اکسپوزوم منحصربفرد او نیز مورد علاقه محققان و سلامت شناسان است. مداخلات ارتقا دهنده سلامت با توجه نمودن به ظرایف لایه‌های احاطه کننده انسان از خانواده و گروه‌های دوستان و همکاران و همکلاسی‌ها تا لایه‌های قانون و فرهنگ، طراحی می‌شوند و مشارکت ساختارمند مردم در ساخت محیطی حامی سلامت می‌تواند نتایج گرانقیمتی برای کل جامعه بهمراه داشته باشد.

به گزارش ایسنا، کمپین ۳ روزه «دهان دریچه سلامتی» از امروز ۱۷ اردیبهشت ماه تا ۱۹ با هدف توجه به سلامت و بهداشت دهان و دندان برگزار می‌شود.

انتهای پیام